Yazilarim / Yankilar


Zoroastrianisme (Door Meltem)

http://www.koerdistan.nl/fotos-site/zarathustra1.gif

Figuur: Een moderne afbeelding van Zarathoestra

Voordat de Koerden bekeerd werden tot de Islam, geloofden zij in het Zoroastrianisme. De trek van de Arabieren naar het oosten en de uitbreiding van de Islam die daarmee gepaard ging, had de bekering van de Koerden tot de Islam als gevolg.

Profeet Zarathoestra, de stichter naar wie deze godsdienst is vernoemd, had een hevig verlangen naar wijsheid en rechtvaardigheid in de vorm van goede woorden, goede daden en goede gedachten. Zijn taak is het doen branden van het licht in het leven. De gedachten, daden en uitspraken van mensen dienen zo zuiver te zijn als het zonlicht.

Rond zijn dertigste kreeg hij een visioen. Een stralend wezen dat zichzelf voorstelde als Het Goede Doel nam hem mee een berg op waar de god Ahura Mazda tot hem sprak. Vervolgens verkondigde Zarathoestra de boodschap van deze god aan de mensheid. Het accent lag volledig op innerlijke kwaliteiten als rechtvaardigheid, waarheid en zuiverheid. Wat goed en rechtvaardig is, wordt dus overgelaten aan een zuiver geweten. Zo werd Zarathoestra de profeet van de eerste monotheïstische wereldgodsdienst die met tussenpozen in Perzië bloeide tot halverwege de zevende eeuw na Christus toen het Sassanidische rijk door moslims werd overmeesterd en het Mazdaïsme werd vervolgd.

http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/im/ahuramazda.jpg

Figuur: Ahuramazda, reliëf in Persepolis

Strijd tussen goed en kwaad: Dualisme

Het Zoroastrianisme deelt de mensheid in, in hetzij goed, hetzij slecht. Gedurende de eerste negen millenia is er een groot conflict tussen goed en slecht. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen twee tegengestelde ideologieën: goede mensen hangen Ahura Mazda aan, slechte personen volgen zijn tegenstrever Ahriman die al het kwaad belichaamt. Men is vrij om te kiezen; alles ligt in zijn eigen handen. Derhalve is de mens zelf verantwoordelijk voor zijn eigen lot en redding. Kortom, de leer is sterk dualistisch.

Bij de Chinvato Peretav, de scheidende brug die de hel doorkruist, worden de daden van ieder mens na zijn dood beoordeeld door middel van ondervragingen en het afwegen van zonden. Wanneer de ziel van een persoon die slecht heeft geleefd passeert, wordt de brug smaller en valt deze persoon in de hel, wanneer hij de redding echter waard is, komt hem een brede weg tegemoet naar het rijk van eeuwige vreugde en licht.

Het Zoroastrianisme verdeelt de tijd in vier perioden van elk 3000 jaar: de ongeschonden tijd, het verleden, de tegenwoordige tijd en de toekomst. In de eerste periode was er niets. Het tweede tijdperk ging vooraf aan de opkomst van Zarathoestra. In de derde periode schiep Ahura Mazda de eerste man en vrouw op aarde, Adam en Eva. Zarathoestra's geloof werd in de derde fase bekend gemaakt. In het vierde tijdperk zal een verlosser, Saoshyant, verschijnen. Dit zal aan het einde der tijden zijn en men zal beloond of bestraft worden op de dag des oordeels waarna het kwaad verdelgd zal worden en het goede voor eeuwig zal heersen. De wereld zal dan worden vernieuwd en men zal leven in een paradijs. Hiermee zal een einde komen aan de kosmische strijd tussen goed en kwaad. De Islam, voornamelijk de Shiaat sekte, heeft de naam Saoshyant veranderd in Mehdi.

Zarathoestra's geboortedatum

Zarathoestra werd geboren in het huidige Iran. Zijn geboorte wordt meestal omstreeks 630 v.C. gedateerd, enige tijd nadat de Perzen in Iran waren gearriveerd. Hij zou geleefd hebben tot 550 v.C. Tegenwoordig vieren de Koerden, Perziërs en andere Indo-Europese naties in het Midden Oosten zijn verjaardag ieder jaar op 21 maart en wordt het gezien als deel van het Koerdisch-Perzische nieuwjaar (Newroz).

Betekenis naam Zarathoestra

Volgens een theorie is de originele naam van Zarathoestra, ook wel geschreven als Zoroaster onder de Grieken en als Zerdesht onder de Koerden, een samenstelling in de Avestaanse taal. Het eerste gedeelte van het woord, ‘zarat' staat voor ‘zwak' of ‘oud' en het laatste gedeelte, ‘hushtra', is afgeleid van het moderne Koerdische woord ‘hushtr' (hêshtir), wat ‘kameel' betekent. Kortom, ‘Zarathoestra' draagt de betekenis van ‘het houden van oude kamelen' of ‘de persoon die oude kamelen heeft'.

Volgens een andere theorie is ‘zarat' afgeleid van het Avestaanse woord ‘zaray', dat in verband kan worden gebracht met het Koerdische woord ‘zer/zard of zêr', wat geel of goud betekent. Volgens deze theorie staat het voor ‘het houden van gouden kamelen'. Vroeger dienden kamelen en paarden slechts als transportmiddel. De dieren waren van essentieel belang voor de Koerden. Bovendien waren zij trots op deze eigendommen en werden ze als heilig beschouwd.

Het Zoroastrianisme richtte zich op de bescherming en goede behandeling van huisdieren omdat zij de productie van voedstel tot stand brachten. Om die reden gaven namen waarin al dan niet gedeeltelijk de naam van een dier was verwerkt de waardigheid van de mens aan.

Soms wordt gesteld dat Zarathoestra een vegetariër zou zijn geweest. Dieren nemen een belangrijke plaats in, in het Zoroastrianisme; Zarathoestra was diervriendelijk, maar hij is waarschijnlijk geen vegetariër geweest. Dat Zarathoestra de dierenoffers aan Ahriman verbood, is geen bewijs voor zijn vegetarisme. Integendeel, want daaruit zou afgeleid kunnen worden dat aan de goede god Ahura Mazda dan wél moest worden geofferd.

Zarathoestra's geboorteplaats

Sommigen geloven dat zijn geboorteplaats in west Iran is, anderen plaatsen zijn geboorteplaats in het oosten; en weer anderen veronderstellen dat zijn geboorteplaats in Afghanistan was, terwijl Koerdische geleerden erin geloven dat hij in Luristan of dichtbij Hawraman geboren is. Dit laatste is gebaseerd op een linguïstische vergelijking tussen de namen Ahura Mazda en Hawraman. Ahura Mazda betekent letterlijk ‘de enige God'. Hawraman draagt ‘de plaats waarvoor God gekozen heeft te leven' als betekenis. Veel Koerdische historici geloven dat Zarathoestra het grootste gedeelte van zijn leven doorbracht in in de buurt van Hawraman, oftewel, de plaats van Ahura Mazda.

Avesta

De heilige teksten van het Zoroastrianisme zijn verzameld in de Avesta. Ze werden voor het eerst opgeschreven in de zesde eeuw v.C. maar de mondelinge traditie waaruit ze zijn voortgekomen zou nog zo'n duizend jaar ouder kunnen zijn.

De Avesta is door Yezdan in een Oud Iraanse taal geschreven. Het oudste gedeelte van de Avesta is waarschijnlijk gedeeltelijk door Zarathoestra zelf geschreven.

De Avesta bevat vier hoofdgedeeltes:

1. De Yasna, een ritueel gedeelte dat de Gathas (verzen) bevat.

2. De Visperad, een toevoeging aan de Yasna;

3. De Yasht, lofzang inclusief de Khorda, en;

4. De Vendidad, een gedetailleerd wetboek van rituele en formele verlossingsprocedures en priesterlijke instructies met het scheppen van reinheid als doel.

Andere bronnen van het Zoroastrianisme bevatten geschriften van Herodotus, Strabo en Plutarch en commentaren op de Avesta. Deze commentaren zijn in de zesde eeuw geschreven in het Pahlavi, een Perzisch dialect dat gebruikt werd als een priestertaal onder de Sassaniden.

Toen Alexander de Grote rond 330 v.C. Perzië veroverde, ging de Avesta verloren vanwege de vernietiging van de bibliotheek van Persepolis. Vierhonderd jaar na Alexander gaf koning Valkash opdracht om de Avesta te reconstrueren. Nog eens tweehonderd jaar later voltooiden de Perzische heersers Ardeshir en diens opvolger Shahpuhr de reconstructie. Dankzij het voortleven van een mondelinge traditie slaagden de priesters erin om uit het geheugen en met behulp van enkele overbijfselen vijf van de oorspronkelijke 21 boeken van de Avesta gedeeltelijk te reconstrueren. Het boek Vendidad bleef geheel intact.

De laatste zin van het Zoroastrianisme is: “Er is slechts één weg op aarde, en dat is de weg van het juiste, de waarheid en realiteit.”

Een groot Koerdisch dichter Ehmede Xani schrijft:

“Ook al willen zij jou in stukken hakken, Treed nooit buiten de waarheid en lieg nooit.”

Invloeden

300 jaar na de Avesta werd de Thora geschreven, 300 jaar daarna de Bijbel en 600 jaar daarna de Koran. Ahura Mazda is een god in de hoedanigheid van een mens; de andere heilige boeken die hierna zijn verschenen hebben afgeleid van het Zoroastrianisme ook één god.

Het Zoroastrianisme heeft met name invloed uitgeoefend op de monotheïstische en dualistische godsdiensten: Islam, Jodendom en het Christendom, maar ook op de Grieken en het Hindoeïsme

Tussen de Avesta en het Oude Testament is een groot aantal parallelen aan te wijzen. Zo is de zin voor zuiverheid tot in zekere details vergelijkbaar met het bijbelse reinheidsconcept. De Vendidad bevat priesterlijke instructies en reinheidswetten. Waar de bijbel gebiedt: “gij zult van uw vee niet twee verschillende soorten laten paren”, daar vindt men in de Vendidad een afschuw voor de kruisingen tussen honden en wolven.

In feite was Zarathoestra nooit hemels. Hij bleef een mens als alle anderen; een grondbeginsel dat vergelijkbaar is met dat van de Islam, “Ik ben niets anders dan een mens zoals jij” aldus de heilige Koran.

Bij Koerden, van welk geloof dan ook, zie je tegenwoordig nog invloeden van het Zoroastrianisme. Bij Soennitische Koerden zijn deze invloeden te definiëren als gebruiken en gewoontes. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: geen water gooien op vuur, over het algemeen is het zo dat Koerden hun vinger niet uitsteken naar de zon of de maan, het belangrijkste dier in huis zal niet geslacht worden, een Koerd zal niet gauw schelden tegen een berg. Dit is allemaal gegrond op het Zoroastrianisme. Bij Alevitische Koerden daarentegen, heeft het Zoroastrianisme ook veel invloed gehad op de religie.

Sporen van het Zoroastrianisme in het Koerdisch Alevitisme

De Koerden in Dersim (Zaza's) behielden het Zoroastrianisme gedeeltelijk door zich te verzetten tegen de Arabieren met als gevolg dat de Islam slechts in andere gedeeltes van Koerdistan is opgedrongen aan de bevolking.

Vanwege de invloed van dit geloofsverschil en daarmee het vormen van andere culturen begonnen de Koerden en de Zaza's in Dersim zich vanaf deze tijd (669) van elkaar te scheiden. Het verschil in taal heeft dit verschil vergroot. Het Alevitisme onder Koerden komt op de volgende gebieden overeen met het Zoroastrianisme:

1. De ‘god' van het Zoroastrianisme is een ‘mens' (Ahura Mazda); dit is ook zo in het Alevitisme (Alevieten volgen de weg van Ali, deze wordt zowel als mens als als ‘god'aanschouwd)

2. Bepaalde feesten, voornamelijk die in het voorjaar en de winter, met in de eerste plaats Newroz, lijken erg op elkaar.

3. Zon, maan, vuur en haard zijn net zoals in het Alevitisme heilig in het Zoroastrianisme. In het Zoroastrianisme wordt vuur als symbool van licht en goedheid gezien en is het derhalve heilig. Alevitische Koerden hebben ook een aparte plaats voor zonnestralen en de haard waarin vuur brand. Bovendien worden er tijdens de Alevitische cem (religieuze bijeenkomst) kaarsen gebrand.

4. In beide stromingen wordt geloofd in het sterven van het lichaam en het doorleven van de ziel.

5. Beide religies zijn gegrond op monogamie. Daarenboven is het echtparen niet toegestaan te scheiden.

6. In het Zoroastrianisme is het niet toegestaan dat mensen die van dezelfde moeder gezoogd hebben met elkaar trouwen. Dit is ook zo in het Alevitisme.

7. Natuurlijke wezens, zoals bomen, worden in beide geloven als heilig aanschouwd.

8. Het Zoroastrianisme stamt af van de Magiërs (afkomstig uit de Meden). De meeste Magiërs hielden zich bezig met toveren en magie (waarschijnlijk stamt het Engelse woord magic hiervan af). Een belangrijke eigenschap van de Alevitische pir (heilige, spiritueel meester; wijsgeer) is het tonen van zijn magie.

9. Het Gathalar gedeelte van de Avesta bestaat uit religieuze, lyrische liederen en gedichten die opgelezen worden met gebruik van muzikale instrumenten. Ook bij Alevitische rituelen nemen de saz en de semah (een religieuze dans, die verschillende vormen kent met elk een bijzondere betekenis) een aparte plaats in.

10. In beide geloven draagt de riem, die gebreid is van wol en een rood van kleur is, een symbolische betekenis. Bij Alevitische gebeden noemt men deze riem ‘kemer-best'.

11. Er wordt gezegd dat het zeer belangrijke principe “Beheers je handen, tong en lendenen” van de Alevieten afkomstig is van het Zoroastrianisme. Dit betekent dat de mens zich van al het slechte, zoals liegen, kwaadsprekerij, stelen en overspel, moet onthouden. Dit is de basis van het Alevitisme.

12. Bij beide religies worden bij religieuze rituelen als de Cem veroordeelden bestraft door middel van ‘verstoting' van de groep. Onschuldigen of mensen die hun straf reeds doorlopen hebben worden weer in de groep toegelaten.

13. In het Zoroastrianisme bestaat er een geloof in de Chinvato Peretav. Tijdens de Alevitische cem's is er een vergelijkbare volksrechtbank die in Koerdistan ‘Civat' genoemd wordt.

Het Zoroastrianisme, eens een wereldgodsdienst, is niet geheel verdwenen. Tegenwoordig heeft Zarathoestra wereldwijd nog zo'n 150.000 à 250.000 aanhangers in de vorm van de geloven Mazdaïsme, ‘Bah Din', Parsisme of Vuuraanbidding. De meesten van hen wonen in Iran en India.

Bronnen:

• Culture13The Globe * Tuesday, January 17, 2006 - No. Zoroastrianism, the first Kurdish gift for humanity

• Mehmet Bayrak - Alevilik ve Kürtler

• Kamuran Ali Bedirxan - Zerdet û Rêya Zerdet

" Siraç Bilgin - Zarathutra

" Dersim Zaza K1z1lba Kimlii - Hasan Kaya

Kaynak:

http://www.azady.nl/readarticle.php?articleid=248